Saç, alıştığımız ve bildiğimiz gündelik bilgilerin aksine, kendine özgü birçok farklı özelliği içeriğinde barındırmaktadır. Saçınızın anatomik yapısı, saçınızın ömrü veya farklı büyüme fazları, saç kılının yapısı ve özellikleri hakkında bilgi sahibi olmak, kendi saçınızı ve saçınızın ihtiyaçlarını çok daha iyi analiz edebilmenizi sağlar.
Saç; insan kafatasının üst kısmını çevreleyen ve saç derisi diye ifade edilen bölümde bulunan kıl topluluğa verilen genel addır. Saç yapısındaki farklılıklar, bulunduğu bölge, uzama hızı ve uzama sınırı olarak vücudumuzdaki diğer kıl kümelerinden ayrılmaktadır.
“Saç kılının yapısı ve özellikleri nelerdir?” sorusu saç ekimi yaptıracak kişiler tarafından en fazla yöneltilen sorulardan biridir. Dr. Yetkin Bayer, “Saç büyüme ve dökülme evreleri nelerdir?” ve “Saçın özellikleri nelerdir?” gibi soruları sizler için yanıtlıyor.
Saçınız günde 0,3 – 0,4 mm uzamaktadır. Bu rakam normal şartlar altında bir insan saçının ayda 9 mm uzadığını göstermektedir. Ancak yine de saç uzama oranlarını etkileyen birçok değişken vardır.
İçindekiler Tablosu
Saç teli nelerden oluşur?
Keratin adı verilen güçlü bir protein, saçın telinin karmaşık yapısını oluşturur. Saçın dayanıklılığını, şeklini ve sağlığını belirleyen üç ana katman vardır. Orta medulla, kalın saçlarda sıklıkla görülen ve saç telinin merkezini oluşturan bir bölgedir. Medulla’yı çevreleyen korteks, saçın esnekliğini ve gücünü artıran pigmentlerle doludur ve saçın doğal rengini belirler.
Saçın en dış tabakası olan kütikül, saç telini çevreleyerek korur. Üst üste binen hücrelerden oluşan şeffaf bir tabaka olan kütikül, saçın yumuşaklığı ve parlaklığı üzerinde doğrudan etkiye sahiptir. Bu üç katmanın bütünlüğünü korumak, saçın sağlıklı kalmasını sağlar. Saç, dış etkenler, yanlış ürünler veya çevresel koşullar nedeniyle kırılgan ve sağlıksız hale gelebilir.
Saçların katmanları nelerdir?
Saçların üç ana yapısı vardır: medulla, korteks ve kütikül. Saçın yapısı, dayanıklılığı ve işlevleri bu katmanlardan etkilenir. Genellikle kalın telli saçlarda bulunan medulla, hücreler arasında hava boşlukları içeren yumuşak bir tabakadır. Bununla birlikte, ince telli saçlarda bu katman yok olabilir.
Saç, medullanın çevresinde bulunan korteks tarafından oluşturulmuştur. Bu pigmentler, saça dayanıklılık, esneklik ve renk verir. Korteks, saçın en geniş bölgesidir ve keratin liflerinin güçlü bir yapısını oluşturur.
Saçın en dış tabakası, kütikül olarak bilinen ince, koruyucu bir tabakadır. Üst üste binen hücrelerden oluşan kütikül, saçın pürüzsüz ve parlak görünmesini sağlar. Aynı zamanda saçı nem kaybından ve çevresel tehlikelerden korur. Sağlıklı saçların katmanları düzenli ve sıkı bir şekilde bir araya gelir, bu da saçın güçlü ve sağlıklı olmasını sağlar. Bununla birlikte, hatalı bakım, kimyasal işlemler veya dış etkenler bu katmanlara zarar verebilir ve bu da saçın yıpranmasına neden olabilir.
Saç kılının ömrü ne kadardır?
Bir saç kılının tipik ömrü iki ila yedi yıl arasındadır. Kişinin genetik yapısı, yaşı, hormonal dengesi ve genel sağlık durumu bu süreyi belirler. Üç ana evre vardır: anajen (büyüme evresi), katajen (geçiş evresi) ve telojen (dinlenme ve dökülme evresi).
Anajen, saçın en uzun süren evresidir ve genellikle 2 ila 6 yıl arasında devam eder. Bu evrede, sağlıklı bireylerde saçların yaklaşık %85-90’ı bulunur. Daha sonra katajen evresi başlar. Bu yalnızca birkaç hafta sürer ve kök hücrelerinin zayıflamasıyla saçın büyümesi durur. Telojen evresine girilir, bu da üç ila dört ay sürer. Bu aşamada saç kökten ayrılır ve dökülmeye hazırlanır. Yeni saç yerine eskisi çıkar.
Genetik veya hormonal faktörler, saçın yaşam döngüsünü etkileyebilir. Örneğin, stres veya genetik saç dökülmesi gibi durumlar anajen evresini kısaltabilir. Sağlıklı bir yaşam tarzı ve sağlıklı saç bakım rutinleri, saçın yaşam döngüsünü iyileştirir ve bu da saçların daha uzun ömürlü olmasını sağlar.
Saç kaç yılda çürür?
Doğada keratin adı verilen çok dayanıklı bir proteinin bulunması nedeniyle, saç çok yavaş çürür. Bir saç telinin tamamen çürümesi, çevresel faktörlere bağlı olarak bir ila iki yıl sürer. Bununla birlikte, saçın bulunduğu ortamdaki nem, sıcaklık ve mikrobiyal aktivite bu süreyi değiştirebilir.
Saç telindeki keratin, bakterilere ve çevresel faktörlere karşı güçlü bir savunma gücü gösterir. Bu nedenle, kuru ve nemsiz yerlerde saçın çürümesi çok daha uzun sürer. Yine de çürüme süreci nemli ve sıcak bir ortamda hızlanır, özellikle toprak gibi mikroorganizmaların yoğun olduğu yerlerde. Bununla birlikte, diğer organik maddelere kıyasla saç çok hızlı ayrışır.
Saçın bu dayanıklı olması, çevresel atık yönetimi açısından önemlidir. Doğal olmasına rağmen, biyolojik olarak parçalanması uzun sürer, bu nedenle uzun süre bozulmadan kalabilir. Saç çürümesi hızlanan durumlarda bile, saçın tamamen ayrışması birkaç yıl alabilir.
Saç telinin ucundaki beyaz şey nedir?
Genellikle saç köklerini çevreleyen keratinize bir yapı olan saç kılıfı, saç telinin ucundaki beyaz şeydir. Bu beyaz yapı, saç folikülünden çekilip çıktığında kafa derisinde görülebilir. Bu, saç dökülmesi sırasında doğal olarak meydana gelir.
Bu beyaz nokta, saçın ne kadar büyüdüğüne bağlı olarak değişebilir. Telojen (dinlenme ve dökülme) evresinde saç döküldüğünde bu beyaz yapı daha belirgin hale gelir. çünkü telojen evresinde kökü ve folikül saçtan tamamen ayrılır. Bu durum tipik olarak endişe verici değildir ve saçın normal döngüsünün bir parçasıdır.
Bununla birlikte, saçın koparak dökülmesi durumunda bu beyaz uç tipik olarak görünmez. Bir dermatoloğa gitmek, sürekli ve yoğun dökülmelerin nedeninin stres, hormonal düzensizlik veya saç köklerini etkileyen bir hastalık olup olmadığını anlamak için önemlidir. Bu beyaz yapının varlığı, saç kökünün hala iyi durumda olup olmadığını gösterebilir.
Saç geni kimden gelir?
Saçlar, anne ve babadan gelen genetik mirasın bir kombinasyonundan gelir. Bununla birlikte, saç dökülmesi gibi genetik özelliklerin çoğu, annelik soyundan gelen X kromozomu ile bağlantılıdır. X kromozomunda, erkeklerde saç dökülmesine neden olan genlerden biri olan androjen reseptör geni bulunur. Sonuç olarak, erkekler saç dökülmesi eğilimlerini annelerinden alır.
Bununla birlikte, X kromozomları saçın kalınlığı, rengi, yapısı ve genel sağlığı gibi çeşitli özellikleri tanımlamak için yalnızca bir araç değildir. Bu, anne ve babanın genetik katkısıyla belirlenir. Babadan gelen genler saç çizgisini ve dökülme hızını etkilerken, anneden gelen genler saç yapısı ve yoğunluğunu etkileyebilir.
Sonuç olarak, saç genetiği birçok farklı faktörün bir sonucudur. Her iki tarafın da genetik özellikleri, saç yapınızı ve dökülme eğiliminizi etkiler. Sonuç olarak, yalnızca anneden ya da babadan gelen genetik faktörlere odaklanmak yerine, her iki tarafın da genetik katkısını düşünmek gerekir.
Saçların ana maddesi nedir?
Saçların ana bileşeni keratin olarak bilinen bir proteindir. Keratin, saçın esnekliğini, dayanıklılığını ve sağlamlığını koruyan lifli bir yapıya sahiptir. Bu protein, hayvanların derisinde, tırnaklarında ve tüylerinde bulunur ve saçın temel yapısını oluşturur. Keratin, amino asitlerden oluşan uzun zincirlerden oluşur ve kükürt içeren sistein amino asidi, saçın güçlü olmasını sağlayan önemli bir bileşendir.
Saç, keratinin yanı sıra su, melanin pigmentleri ve lipitler gibi diğer bileşenlerden oluşur. Saçlara renk veren pigmentler eumelanin (koyu renkler) ve feomelanin (açık renkler) olarak bilinir. Lipitler, saçın nemini korumak ve parlak görünmesini sağlar.
Keratin proteinlerinin birbirine bağlanmasıyla oluşan köprüler, saçın sağlam yapısını korur. Bu bağlar sayesinde saç dış koşullara karşı daha dayanıklı hale gelir. Bununla birlikte, aşırı ısı, kimyasal işlemler veya çevresel faktörler, bu yapıyı zayıflatarak saçın kırılganlaşmasına neden olabilir. Sağlıklı saçlara sahip olmak için keratin yapısını destekleyen protein ağırlıklı beslenme ve doğru saç bakım ürünleri kullanmak çok önemlidir.
Saçın Yapısı Ve Özellikleri
Saç yapısı ve özellikleri cinsiyet, ırk, yaş, hormonlar ve çeşitli dış etkenlere göre değişiklik gösterebilmektedir. Yapılan araştırmalar saçın öz niteliklerinin, genetik yapının yanı sıra beslenme yapısı, yaşanılan coğrafya ve yaşam standartlarına kadar birçok farklı etkenden etkilendiğini göstermektedir.
Saçın yapısını anlayabilmek için “folikülü” kavramına göz atmak gerekir. Falikül, içinde saç telinin büyüdüğü bir yapıdır.
Anne karnında 8. Haftada başlayan kıl foliküllerinin büyüme süreci 22. Haftada tamamlanır. Bebek doğduğunda vücudunda 5 milyon kıl folikülü bulunmaktadır. Bir kıl folikülü içinde sadece 1 tane ya da daha fazla kıl olabilmektedir.
Vücudumuzda bulunan 5 milyon saç folikülünün yaklaşık 1 milyon kadarı baş bölgemizde bulunmaktadır.
Kıl foliküllerinin şekil ve boyutları vücuttaki yerine göre değişiklik göstermektedir.
Ergenlik döneminde artış gösteren androjen hormonu, bu dönemde “vellüs” adı verilen ince tüylerin kalınlaşmasına sebep olurken, saçlı deride ters bir etki göstererek zamanla saçların dökülmesine hatta yeniden vellüs isimli ince tüylere dönüşmesine sebep olabilmektedir.
Saç teli kalınlığı cinsiyete, ırka ya da yaşa göre değişiklik gösterse de 0,05 ile 0,09 mm arasındadır. Kıl foliküllerinin en önemli özelliklerinden birisi içinde barındırdığı kılın farklı özellikleri olan döngüsel dönemlere sahip olmasıdır.
Vücudumuz korku, stres ve ya soğuk havaya maruz kaldığında kıllarımızın dikleşmesinin sebebinin deri üst kısmı ile kıl folikülü arasında yer alan “arrector pilli” isimli bir kastır.
Saçın Büyüme ve Dökülme Evreleri
Kıl folikülleri tekrar eden döngüler halinde bir büyüme süreci içerisindedir. Saç kökünden çıkan her saç teli, büyür gelişir ve dökülür ancak saç kökü bu döngünün ardından yeni bir saç teli daha üreterek aynı sürece dâhil eder. İnsan saçı ortalama 20 kez saç döngüsü yaşamaktadır.
Saç döngüsü dediğimiz saç dönemleri ise “büyüme, geçiş, bekleme ve dökülme” olarak 4 fazdan oluşur.
Saçların aktif bir şekilde uzadığı büyüme fazı yaklaşık 5 yıl sürer. Saçların büyüme fazında kaldığı süre yaşlandıkça azalmaktadır. Saçlarımızın %2’lik kısmı saç büyümesinin durduğu geçiş fazında bulunmaktadır ve bu süre en fazla 2 hafta sürer.
Geçiş fazını atlatan saç öbekleri 3-4 ay sürecek bekleme fazına geçerler. Bekleme fazına geçen saçlar daha zayıf ve incedir. Dökülme fazına geçtiklerinde kökünden ayrılarak düşerler.Günde ortalama 100 ile 200 saç telinin dökülmesi uzmanlar tarafından normal kabul edilmektedir.
Her saç telimiz bu saç döngüsünü yaşasa da, her bir saç telinin hangi fazda olduğu değişkenlik gösterir.
Saçın Özellikleri
Saçın yapısını ve özelliklerini etkileyen birçok etmen olduğunu söylemiştik. Saç yapıları, boyut ve şekilleri herkeste farklı özellikler gösterebilmektedir.
Genetik faktörler
Beslenme özellikleri
Yaşanılan Coğrafya
Dış etkiler
Stres
Saçın yapısını, şeklini duruşunu ya da döngüsel süreçlerini etkilemektedir.
Bunların yanı sıra saç yapısını etkileyen bir diğer özellikte etnik kökendir. Etnik farklılıklar saç yapısında farklılıklara sebep olmaktadır.
Saç cortex’indeki keratin fiberleri saçın esnek bir yapıda olmasını sağlayan en önemli bileşenlerdir.
Sağlıklı bir saç kendi boyunun %30’u kadar esneyebilmektedir. Güneş ışınları da dâhil olmak üzere dış etkiler saç esnekliğini bozmaktadır.
Saç dansitisitesi; saçın 1 cm2 içerisindeki kaç tane saç folikülü olduğunu belirlememizi sağlar. Saç yoğunluğu olarak da ifade edilebilecek olan saç dansitisitesi düşünüldüğünün aksine kadınlara oranla erkeklerde daha yüksektir.
Erkeklerin saç yoğunluğu, genellikle kadınlardan daha fazladır.
Kaynak:
https://www.journalagent.com/z4/download_fulltext.asp?pdir=turkderm&plng=eng&un=TURKDERM-34341
http://search.proquest.com/openview/fff96b2a226c239023a70a126a4e63dd/1?pq-origsite=gscholar&cbl=55021
Dr. Yetkin Bayer’i Facebook, Instagram, Twitter sosyal medya hesaplarından takip edebilirsiniz.